کلیشم حلقه اتصال راه های قدیم قزوین یا دالمرز به دیلمان، سیاهکل، لاهیجان، املش لنگرود، رودسر تا زمان صفویه (رشت ، انزلی از زمان صفویه).راههای حمل ونقل ابریشم و برنج جلگه گیلان و ماهی بحر خزر و چوب و الوار و زغال جنگل های گیلان به قزوین ، ری ، قم ، کاشان و اصفهان خصوصاً ابریشم لاهیجان که در صنعت فرش بافی فرش ابریشم کاشان هنوز هم مورد استفاده می باشد. در بررسی های به عمل آمده از متون کتب تاریخی و جغرافیایی قبل و بعد از اسلام و با توجه به آثار باستانی کشف شده در منطقه کلیشم و ناحیه فاراب که کلیشم همیشه مرکز فاراب و زیر مجموعه دیلمان قدیم بوده است. آثار موجود در کلیشم مانند قلعه قلکی بسر با به زبان محلی قلائی که در آنجا چیزی شبیه صندلی از جنس مفرغ بیر ون آمده و قبر بابامیلحود در شرق کلیشم سر راه قدیم شاهیجان اشکوسمام و قبرستان گبری خرچاک و امامزاده سید ابراهیم تورار با قدمت 750 ساله و امام زاده احمد محمد ناوه و قلعه کالاسی ناوه و قبور گبري و آثار خرابه هاي قديمي و قلعه هاي كهن نزديك ويه و قلعه درمخاني ويه و قلعه چله خاني يكنم و قلعه خرپو و آثار تيله و سفال چراكو كه نام اوستايي چراكو چخرگر يا پشت خارگر ميباشد و بسیاری دیگر آثار موجود در منطقه نشان دهنده اهمیت راه کلیشم به قزوین و کلیشم به دیلمان سیاهکل و کلیشم املش قبل از اسلام و بعد از اسلام به علت نزدیک بودن مسافت قزوین به کلیشم و کلیشم با املش و کلیشم با دیلمان سیاهکل می باشد بعد از اسلام مورد استفاده بیشتری پیدا کرد خصوصاً بعد از روی کار آمدن آل بویه که زائران حج و زوار کربلای معلی از این راه می رفتندبه قزوین از قزوين می رفتند برای همدان، کرمانشاه، قصر شیرین تا بغداد کوتاه ترین راه اتصال قزوین به املش دیلمان، سیاهکل راه کلیشم می باشد. این راه تا دهه های اول و دوم قرن نوزدهم مورد استفاده بوده و در حال حاضر هم به علت عدم توجه به سختی مورد استفاده می باشد فقط موتورسیکلت ماشینهای شاسی بلند – نیسان جیپ رفت و آمد می کنند. ما در اینجا فقط برای اثبات قدمت تاریخی کلیشم فقط به چند نکته اشاره می نمایم در جزوه های بعدی برای هر مورد مفصلاً توضیح خواهیم داد. 1 – بعد از واقعه عاشورا و شهادت حضرت سید شهدا در کربلای معلی و سختگیریهای امویان بر علویان اولاء طیبه و طاهره و علی ابن ابیطالب (ع) و ذریه پیامبر (ص) آمدند به طرف ایران و بسیاری هم به دست عوامل حکومت جابر سفاک امویان به شهادت رسیدند و پس از سقوط امویه ،عباسیان با حمایت ایرانیان به خلافت رسیدند اما نمک نشناس بودند بسیاری از سرداران سپاه را كه ايراني بودند از بین بردند مثل ابومسلم خراسانی و عباسیان با مکر و حیله و تزویر و ریا برای یکه قدرت تکیه زدند و بر اولاد پیامبر (ص) و علی ابن ابیطالب و سادات بسیار سخت گیری نمودند و بسیاری را به شهادت رساند که در تاریخ ثبت است . ما در اینجا به چند نکته تاریخی برای اثبات قدمت تاریخی منطقه اشاره مینماییم . 1- آمدن حسن ابن زيد ابن علی ابن حسین (ع) به منطقه دیلمان که باعث به وجود آمدن فرقه زیدیه در ایران گردید خصوصاً در دیلمان و طبرستان. 2 – بعد از واقعه صحرای فخ در نزدیکی مکه مکرمه که جنگ نابرابر بین علویان و عمال حکومت عباسیان در سال 175 هـ.ق یحیی ابن عبدالله ابن حسن ابن المثنی حسن ابن علی ابن ابیطالب (ع) که به صورت گمنام و پنهانی از شهری به شهر دیگر رفت به توصیه فضل ابن یحیی برمکی به دیلمان پناهنده شد آل برمک در دستگاه خلیفه بودند اما بیشتر کوشش پنهانی می کردند تا علویان در امان باشند مردم منطقه دیلمان با راهنماییهای اولاد علی ابن ابیطالب (ع) با اسلام آشنا شدند. یحیی ابن عبداله ابن حسن در 187 هـ.ق بر علیه خلیفه قیام نمود و شهر قزوین را متصرف شد و از طرف خلیفه به حکومت قزوین دیلمان منصوب شد و با نیرنگ هارون الرشید به توسط زهر شهید شد. حدود سیصد سال سادات علویان حکومت دیلمان طبرستان را داشتند و بعد از آن سادات کیایی و مرعشی تا زمان صفویه سال 1000 هـ.ق در دیلمان و لاهیجان و فومن حکومت ملوک الطوایفی داشتند دیلمان قدیم 22 هزار کیلومترمربع از کناره های دریای خزر و از جنوب تا گردنه اسماعیل آباد قزوین تا تارم نزدک زنجان از غرب تا گردنه حیران و از شرق تا نزدیکی گرگان بوده است که به مرور زمان در طول حکومتهای مختلف کوچک شده است سلطان سید هاشم که در سال 881 هـ.ق حاکم کلیشم بوده است. با قدرت گرفتن صفویه شاهان صفویه همه حکومتهایی را که سادات کیایی و مرعشی داشتند برانداختند. اما آل بویه حکومت طبرستان و دیلمان قدیم را به سادات واگذار گردیده بودند. (روستای بویه هنوز هم وجود دارد) اولین پادشاه شیعه از آل بویه معزّالدوله دیلمی بود .که بر علیه خلیفه وقت قیام نمود و وارد قزوین گردید از قزوین به ری رفت و پس از زیارت مرقد شریف حضرت عبدالعظیم حسنی و درست کردن مقبره و بارگاه در خور آن سید بزرگوار در سال 311 هـ.ق مقتدرانه وارد بغداد گردید و خلیفه وقت را عزل و کسی دیگر به عنوان خلیفه گذاشت که مطیع او بود و زمان ورود معزالدوله به بغداد مصادف بود با روز اول محرم که بنا به دستور ایشان عزاداری سید شهدا و مذهب شیعه آزاد گردید و به دستور معزالدوله بغداد و شهر های دیگر به مدت ده روز سیاه پوش گردیدند. اگر برای آل بویه که زحمت زیادی برای ترویج مذهب شیعه زحمات زیادی کشیده اند اگر بزرگداشتی گرفته شود مقداری از زحمات آنها قدردانی شده است. در طول حكومت يكصدو بيست ساله آل بويه ديلميان دوران شكوفايي فقه شيعه مي باشد علماي بزرگ فقه شيعه با خيالي آسوده به حمايت ديلميان توانستند كارهاي بزرگي انجام داده و تأليفات ارزشمندي از خود به يادگار بگذارند و شاگردان بسياري تربيت نمايند كه از تأليفات مهم آنها مي توان كتب اربعه فقه شيعه را نام برد كه در دوره ديلميان نوشته شده و علمايي كه سرآمد آنروز بوده اند و حوزه تدريس داشته اند شش نفرشان به شهر ري مي باشند عبارتند از :

 1- شيخ كليني ( متوفي 329 ه. ق )كه مهمترين اثر فقهي وي كه جزو كتب اربعه شيعه اماميه نيز هست الاصول من الكافي است اين كتاب در عرض بيست سال تأليف شده و طوري تنظيم گشته كه در همه فنون علم دين به متعلمان و طلاب را كفايت و ره جويان را هدايت كند .

 2- شيخ صدوق ( ابن بابويه 381-311 ه . ق ) اثار او را 309 نوشته اند اما شيخ طوسي در الفهرست خود نزديك به 189 اثر از وي نام برده است ولي معروف ترين اثر شيخ صدوق كه در رديف كتب اربعه شيعه قرار گرفته من لايحضرو الفقيه مي باشد كه در 4 جلد تنظم شده و حاوي 5963 حديث است .

 3- شيخ مفيد ( 413 -336 ه . ق ) آثار و تأليفات شيخ مفيد را بالغ بر 200 كتاب و رساله دانسته اند يكي از معروف ترين آثار او المقنعه في الفقه است كه پايه و اساس كتاب تهذيب الحكام شيخ طوسي بوده است .

 4- شيخ طوسي ( شيخ الطائفه 460-385 ه . ق ) شيخ طوسي يكي از پايه گذاران حوزه علميه نجف مي باشد آثار او را بالغ بر 45 عنوان نوشته اند كه دو تا از آنها جزو كتب اربعه شيعه به شمار مي رود تهذيب الحكام و استبصار هر دو اين آثار در علم و الحديث و اخبار تنظيم و تأليف گرفته اند .

 5- شريف رضي (406-359 ه .ق ) او در زهد پارسايي زبانزد خاص و عام بوده و از هر نوع خود نمايي و شهرت پرستي دوري مي كرده است . صيت و شهرت سيد رضي بيشتر به دليل تأليف گران سنگ او يعني نهج البلاغه است .

 6- شريف مرتضي ( 436-355 ه . ق ) شريف مرتضي را مروج مذهب اماميه درسده چهارم هجري دانسته اند از معروف ترين اثار او غرر و درر كه به امالي مرتضي هم شهرت دارد مشتمل بر فنوني از ادب است همين اثر نشاني از وصعت و دانش و معلومات شهيد مرتضي است .

 پايه گذار يشهر جديد نجف به همت عضدالدوله ديلمي بود كه بارگاه متبرك علي ( ع) را به بهترين نهو ممكن ساخت و بازسازي نمود و ويعت كرد كه او را در جوار آن بزرگوار به خاك بسپارند و او اولين ايراني بودكه در داخل بارگاه علي ( ع ) به خاك سپرده شد . راههای قدیم که از املش و از سیاهکل به قزوین وجود داشته و دارد همیشه از کلیشم عبور می کرده و کلیشم حلقه اتصال راههای قزوین به شهرهای شمالی املش و دیلمان سیاهکل قبل و بعد از اسلام بوده است. به علت کوتاه بودن، نزدیک بودن املش به کلیشم و نزدیک بودن سیاهکل به کلیشم، نزدیک بودن کلیشم به قزوین همیشه مناسب ترین راه بوده است. که توسط آل بویه بازساز شده بود. دوباره به دستور شاه عباس اول مرمت و بازساز گردید آثار پلها و کاروانسراهای آن هنوز موجود می باشد. لاهیجان و فومن در تختگاه حکومتی در زمان حکومت سادات علوی و سادات کیایی و سادات مرعشی بود که شاه عباس اول پس از برانداختن آنها به توصیه وزیرش رشت را به عنوان مرکز ایالت انتخاب نمود که بتواند از سمت شرق به لاهیجان و از سمت غرب به فومن تسلط داشته باشد. سیاهکل از دیرباز دروازه گیلان شناخته می شده حالا مثل کلیشم در بن بست قرار دارد در قدیم الایام فرستادگان حکومت های وقت وتجار که مقصدشان منطقه دیلمان سیاهکل لاهیجان املش ، لنگرود، رانکوه هوسم (رودسر) بود از کرمانشاه، همدان از اصفهان، کاشان، قم از شهر ری می آمدندبه قزوین و از قزوین می رفتند به کلیشم و از آنجا که دوراهی می شد دست راست به طرف املش می رود ومستقیم به دیلمان و سیاهکل می رفتند، و از آنجا به شرق و غرب گیلان می رفتند راههایی که در متون تاریخی آمده به شرح ذیل می باشد:

 1 – راهی که از لاهیجان به کیسم به سیاهکل به توتکی به لانای سرداب ، دیلمان آسیابر چراکو کلیشم پل با عظمت انبوه و بعد از گذشتن از الولک به قزوین می رسد در این مسیر دو کاروانسرا وجود دارد یکی کاروانسرای تی تی و دیگری سرداب وپل باستانی انبوه.

 2 – راهی که به دستور شاه عباس ساخته شده است راه املش به دیلمان و کلیشم به قزوین – راه املش به دیلمان و کلیشم از خسیل دشت دوراهی می شود. از املش به کهلستان به حسین آباد بلوردکان هیلودشت – خرکال خسیل دشت زردشتان. دوراهی ناتیشکو به دیلمان شرچاک سیدسرا. زیل بره. نیاول کمس می رسد به دیلمان از خسیل دشت دو راهی می شود به امام چاکر رود بنه زمین پیرکوه و جلیسه و  از امام زاده ابراهیم تورار به کلیشم می رسد.

 3 – راهی که از شرق کلیشم به طرف اشکور و سمام می رود بعد از گذشتن از قبر بابا میلهود به اردوسمان به پیشکیلیجان اسیاب سر شاهیجان به اشکور سمام می رسد. بابا میلحود یکی از سران فرقه اسماعیلیه پیروان حسن صباح می باشد و قبور مشابه در جاهای دیگر وجود دارد مثل راه املش بلوردکان و شیرچاک ناتیشکوه که به دست رهگذان سنگسار می شود.

 4 – راه قدیم لنگرود که توسط صفویه ساخته شده است از لنگرود به کومله از کومله به خرشتم املش در بلورکان به راه شاه عباسی می افتد پس از گذشتن از مربو از طریق پیرکوه امام زاده تورار به کلیشم می رسد.

 5 – راهی که از زمان آل بویه و بعداً توسط صفویه بازسازی شده بود از دیلمان به کلیشم به قزوین می رفته است از دیلمان باباولی .فیگورسر .شادران. زین پشته. وایژگی باجه سرا. کلیشم نواخان ، چشمه سیاب، پل انبوه، کنگرین دستگرد ، تله کومسار، سیاه سنگ، احمدخانی. سیر درده،رودخانه، انگشتک ، الولک، گردنه نیاق، طرطین، اسماعیل آباد به قزوین می رسد که در زمان صفویه یکی از پرتردد ترین راههای کشور بوده و راه زیارت هم شهرت داشته نزد مردم دیلمان، سیاهکل، املش بخاطر رفتن به سفر حج و کربلای معلی.

 6 – بر سر راهی که از قزوین به اشکور، دیلمان، املش، رحیم آباد رانکوه، میرورد پل عظیمی است بنام روستای نزدیک آن یعنی انبوه این راه از قزوین به اسماعیل آباد، دستگرد چنارک می آید و پس از گذشت از پل انبوه (کرپی) که بر روی شاهرود زده شده است از سفید پشته بالا می رود و بعد از سیاهتله و چشمه سیاب به گردنه نواخان به دهکده بزرگ کلیشم می رسد در کلیشم به دو راهی تقسیم می شود از دست راست از طریق امام زاده تورار پیرکوه به املش می رود و مستقیم به پالان سنگ شوشه کش تاریک دره، دیلمان به سیاهکل می رسد.

 7 – راه دیگری که کوتاه ترین راه از دیلمان به کلیشم می باشد از دیلمان به باباولی، ملومه، گیسل، علی وای عین شیخ خلشکو به کلیشم می آید هنوز هم موتورسیکلت و ماشینهای شاسی بلند، نیسان و جیب رفت و آمد می کنند به زحمت زیاد خصوصاً 6 کیلومتر از علی وای به کلیشم نمی دانیم این شش کیلومتر راه چقدر باید زمان بگذرد تا مرمت و بازسازی شود. برای شش کیلومتر راه که نیمی از آن مربوط به شهرستان سیاهکل و نیمی مربوط به شهرستان رودبار می باشد. مردم باید در زحمت باشند و بازسازی این راه و اتصال آن کلیشم که از کلیشم به انبوه سپس به قزوین می رسد.

 شهرستان سیاهکل از بن بست بودن خارج می شود. در طول تاریخ همه راه از کلیشم عبور می کرده است. کلیشم تا دیلمان سه فرسنگ فاصله دارد و همیشه مرکز فاراب زیر مجموعه دیلمان بوده است در جزوهای بعدی توضیح خواهیم داد که در سال 880 هـ.ق حدوداً 550 سال بیش سلطان سید هاشم حاکم کلیشم بوده است. که پس از زلزله مهیب سال 889 هـ.ق سید ظهرالدین مرعشی از طرف سیدامیر شاه کارکیا سلطان علی میرزا برای بازسازی کلیشم و منطقه فاراب انتخاب می شود. در سال 1004 هـ.ق به دستور شاه عباس اول نعمت اله خان صوفی به عنوان حاکم دیلمان انتخاب می شود و بعد از او بهرامقلی خان صوفی از طرف صفویان حاکم دیلمان بود زمان فتحعلیشاه قاجار محمدرضاخان بیک حاکم دیلمان بود در اواخر قاجار محمدخان مشیرالمالک حاکم دیلمان بود در همه دوران که دیلمان مرکز حاکم نشین بود. کلیشم مرکز منطقه فاراب بوده است فاراب قدیم از بیوورزن تا زکابرو دگاسر و گشنه رود تا زنش دیار جان بوده است. در سال 1304 مشیرالمالک حاکم دیلمان بود و قبل از آن سرتیپ رضاخان قزاق به تعقیب مجاهدین جنگل نیروهای میرزا کوچک خان جنگلی از رشت به دیلمان آمد از آنجا به کلیشم به انبوه از الولک به قزوین رفته است و در قزوین با نماینده انگلیس ملاقات داشته است که خود نیاز به توضیح جداگانه دارد. قبل از رضاخان نمایندگان انگلیس از میرزا کوچک خان خواسته بودند که تحت حمایت انگلیس حکومت ایران را به او بدهند اما آن مجاهد جنگل و روحانی آزاده قبول نکرد که البته این ماجرا نیاز به توضیح جداگانه دارد. مجاهدین جنگل از راه دیلمان کلیشم تا به الولک رسیده بودند که در اثر توافق دولتهای روس و انگلیس با هم دیگر و توافق عوامل انگلیس و روس با حکام محلی و تعدادی از خانهای محلی که خودش نیاز شرح جداگانه دارد. پشت مجاهدین جنگل خالی شد.

 در سال 1316 هـ.ش ر ودبار بخشی از رشت بود در سال 1338 که رودبار به شهرستان تبدیل شد و منطقه فاراب از دیلمان جدا کرده به رودبار دادند و بر اثر نفوذ خانهای محلی مثل نصراله خان معروف به سرهنگ فرزند عبداله خان بیچانلو مرکزیت از کلیشم به جیرنده انتقال داده شد. کلیشم از سال 1369 شاهد پس رفت به جای پیشرفت بوده است خدمتی که مسئولین وقت شهرستان رودبار اعم از نماینده وقت مجلس و فرماندار وقت بخشدار عمارلو در جیرینده به کلیشم کردند یا عنادی که با کلیشم داشتنددر مورخه 14/7/69 روستاي پیرکوه با سی روستا از دهیاری و پاسگاه نیرو انتظامی کلیشم جدا کردند و به دیلمان سیاهکل دادند خدا خیرشان بدهد در دنیا و آخرت اگر کلیشم را می دادند به بخش دیلمان بهتر بود. زمانی مسئولین شهرستان رودبار اقدام به این عمل کردند که مردم شریف کلیشم عزادار فاجعه زلزله خرداد 69 بودند و مشغول ایجاد سرپناهی برای زندگی اعضاء باقیمانده خانواده های خود بودند هیچ کس متوجه موضوع به علت دانش گرفتاری های موجود در آن وقت نبود. روستاها ی جدا شده از کلیشم به شرح ذیل می باشد:

 1 – آسیاب سر 2 – بنه زمین 3 – پیرکوه بالا 4 – پیرکوه پائین 5 – پیشکیلیجان بالا 6 – پیشکلیجان پایین 7 – پینوند 8 – کلیجان کر 9 – جاران 10 – جلیسه 11 – چاکررود 12 – چمچال 13 – زنش 14 – زنش دره 15 – کار سنگ شاهیجان 6 – سردسرشاهیجان 17 – شاهیجان 18 – کلاک 22 – لرده 23 – لشکستان 24 – لوالی 25 – لیه چاک 26 – ملامحله 27 – وسمه جان 28 – هفت بند (هفت بود) 29 – یرشلمان 30 – یسن

 مسئولین وقت با جدا کردن روستای ذکر شده کلیشم را در بن بست کامل قرار دادند. . و با این کار به جرینده و لوشان هم خدمت کردند که هیچ وقت به علت نداشتن زیر مجموع جیرنده به شهر و لوشان به شهرستان مستقل ارتقاع پیدا نکنند و برای همیشه زیر مجموعه رودبار باقی بمانند: در عوض سیاهکل به شهرستان مستقل ارتفاع پیدا کرد و دیلمان به شهر. همانطور که گفته شد بعداً در هر مورد توضیح داده خواهد شد.

 ابوالفرج می گوید که سادات بر اثر فشار عباسیان همیشه به دیلمان پناهنده می آوردند. از نوشته های ابن فقیه بر می آید که قزوین زمانی در اختیار دیلمان بوده است ابراهیم بن محمد استخری سال250 هـ.ق 920 م می گوید قزوین مرز دیلم است و از قزوین تا قرارگاه امیر دیلمان 12 فرسنگ می باشد و مقدسی که خود در قرن چهارم هـ.ق مدتی در دیلمان می زیسته است مینویسد که راه دیلمان به قزوین مورد تردد بوده است: مردم کلیشم از قدیم اکثراً دارای سواد خواندن و نوشتن بودند ودر تعلیم قرآن کریم به بچه های خود کوشش بسیاری داشتند که از روستای اطراف از مردم کلیشم دعوت می کردند که یک نفر برود به بچه های آنها خواندن قرآن تعلیم بدهد. روستای معروفی بود که در شهرهای دیگر اهالی روستای مجاور خود را کلیشمی معرفی می کردند. امروزه کلیشم در بن بست قرار دارد و مخروبه می باشد در سال 1368 دارای بازار بزرگ که همه روستای اطراف تا اشکور تا کنگرین تا دیارجان خدمت ارائه می داد. کلیشم در سال 1368 دارای 30 مغازه خواربار ، خشکبار و پارچه فروشی – کارگاه آهنگری و صیغلی نعلبندی 10 واحد ، کارگاه حلاجی و نمدمالی 5 واحد. کارگاه پالان دوزی 5 واحد – آرایشگاه مردانه 6 واحد – خیاطی 10 واحد – کفاشی و دوخت و دوز لوازم چرم 5 مغازه – کارگاه مسگری و سفید کردن ظروف مسی – تعمیر چراغ و ساخت ظروف مسی 3 واحد – مغازه. قهوه خانه و محل ماندن مسافران که از روستای اطراف برای داد و ستد می آمدند 5 واحد .مردم کلیشم مردمی متدین هستند. در کلیشم سال 1368 سه باب مسجد 2 باب حمام عمومی – دبستان و مدرسه راهنمایی تحصیلی و دبیرستان وجود داشت که بسیاری از بچه های روستاهای اطراف در مدرسه راهنمایی تحصیلی و دبیرستان مشغول تحصیل بودند و در حال حاضر هم در مدرسه شبانه روزی تعدادی مشغول تحصیل می باشند. همانطوری که قبلاً گفته شد مردم کلیشم مردمانی مومن ، مسلمان و معتقد به مذهب شیعه و اعتقادات و ارادت خاصی به حضرت پیامبر (ص) و علی ابن ابیطالب (ع) و احترام ویژه ای برای سادات و ذریه حضرت پیامبر (ص) و اولاد علی ابن ابیطالب قائل هستند. روستای کلیشم به مهمان نوازی و مومن بودن و امانتداری در منطقه مشهور هستند. روستای کلیشم بیشترین تعداد شهدا را در حوزه شهرستان رودبار به اسلام و انقلاب اسلامی تقدیم داشته است. امروزه به علت بن بست بودن به سرای بزرگ سالمندان بیشتر شباهت دارد. از آن بازار بزرگ سال 1368 با آن تعداد زیاد مغازه با مشاغل مختلف امروزه مغازه های کلیشم به اندازه انگشتان دست هم نمی شود. با مرمت و بازسازی راههای کلیشم دو شهر از بن بست بودن خارج می شوند یکی 4 کیلومتر از علی وای به کلیشم که سیاهکل را به کلیشم وصل می نماید. دوم بازسازی و مرمت 8 کیلومتر راه پیرکوه به کلیشم که راه املش را به کلیشم وصل می نماید. سوم بازسازی و مرمت 10 کیلومتر راه کلیشم به انبوه تا کنار رودخانه شاهرود و پل باستانی انبوه به راه قزوین متصل می شود. و این راه تاریخی که نزدیک ترین راه از قدیم الایام بوده به سمت شرق استان گیلان از قزوین می باشد.انشاءالله به یاری حق و همت مسئولین ذیربط این مسئله محقق خواهد شد.راه های ذکر شده به کليشم تازمان زلزله کم و بیش قابل استفاده بود پس از زلزله متاسفانه مرمت وبازسازی ونگهداری 5 جاده ارتباطی که کلیشم 1- راه كليشم به خلشكوه به عليواي عین شیخ به ديلمان به سياهكل متصل مي شد2- راه كليشم به خلشكوه به چراكوه به عمارلو متصل مي شد3- راه كليشم به تورار به پيركوه به راه املش متصل مي شد4-راه كليشم به آردسامان شاهيجان به راه اشكور متصل مي شود. 5- راه كليشم به نواخان به انبوه كه به راه قزوين متصل مي شود.6-راه كليشم به جيرنده به لوشان متصل مي باشد.در حال حاضر فعال است و بازسازي بقيه راه ها مورد غفلت قرار گرفت بویژه راه علی وای به کلیشم که 6 کیلومتر میباشد وراه کلیشم به پیرکوه به فراموشی سپرده شد این که میگوییم مسئولین شهرستان رودبار به کلیشم لطف دارند نمونه اش اجرای مصوبه رییس جمهور محترم در سفر به استان گیلان میباشد که قرار شد سیاهکل از بن بست خارج شود موجبات بازسازی و مرمت جاده دیلمان به کلیشم خصوصا 4 کیلومتر از علیوای به کلیشم فراهم آمد اما ارادتی که مسئولین شهرستان رودبار به کلیشم داشتند راه را کج کرده از پیرکوه به کمنی از آنجا به انبوه درحال احداث میباشند . مسافت 6 کیلومتر که از علی وای به کلیشم را نادیده گرفتند وراهی را انتخاب کردند که هم مسافت بیشتری دارد وهم هزینه بیشتری میخواهد وهم برفگیر میباشد در صورتیکه راه عین شیخ علی وای به کلیشم قبلا احداث شده تنها نیاز به مرمت وبازسازی دارد وراه کلیشم به انبوه فعال می باشد آیا حذف کلیشم از مسیر راه سیاهکل ودیلمان به راه قزوین از سر ارادت مسئولین رودبار به مردم شهید پرور کلیشم میباشد یا حکایت دیگری دارد خداوند به آنها اجر جزیل عنایت فرماید .

 تحقیق و گردآوری ولی روحبخش کلیشمی برای ذکر مطالب تاریخی متن این جزوه از منابع ذیل استفاده شده است.

1. تاریخ آل بویه 2. دارالمرز 3. تاریخ آستارا تا آستارا آباد (گرگان) 4. حدود العالم 5. تاریخ گیلان و دیلمستان 6. حسن صباح خداوند الموت 7. شهریاران گمنام 8. آرام آرای عباسی 9. جنبش زیدیه در ایران 10. سردار جنگل (میرزا کوچک خان ) 11. انقلاب مشروطیت تا زمان ما 12. تاریخ جهانگشای جوینی 13. تاریخ برامکه 14. تاریخ تنکابن 15. نگاهی به گیلان زمین 16. تاریخ گیلان 17. کتاب خان های دیلمان 18. گیلان در جنبش مشروطیت 19. قیام سادات علوی 20. حفاریهای مارلیک 21. چراغعلی تپه 22. آبادیهای کنار جاده ای ایران قدیم 23. دیلمان در گذر تاریخ 24. امرای گیلان 25. جیل و دیلم جوینی 26. گیلان و آذربایجان شرقی 27. خطی بر دیوار 28. تاریخ خانی لاهیجی 29. تاریخ های نهضت های ملی ایران از حمله تازیان تا صفاریان 30. تاریخ نهضتهای ملی ایران از صفاریان تا سقوط عباسیان 31. تاریخ شیعه و فرقه های اسلامی ایران تا قرن 4 هجری 32. بانوی دیلمان 33. از عرب تا دیالمه 34. احسن التواریخ 35. تاریخ بیداری ایرانیان 36. تاريخ مردم ايران از ساسانيان تا آل بويه 37. كتاب نارنجي از وزارت خارجه روسيه 38. كتاب آبي وزارت خارجه انگليس 39. اورنگ باختگان 40. خواجه تاجدار 41. دست نوشته های میرزا موسی منجم با شی (منجم السلطنه) که در زمان قاجاریه حاکم لنگرود بود. و بعداً حاکم استان گیلان شد. خانه ییلاقی (تابستانی او در روستای مرّبو بود و خانه زمستانی او در شهرستان لنگرود که جدیداً به موزه تبدیل شده است). 43. بویهیان 44.سیده ملک خاتون همسر فخرالدوله دیلمی 42. سفرنامه حمداله مستوفي